De handel in bescherming tegen piraten is een lucratieve bezigheid waar sommige Nederlandse ex-militairen goed geld mee verdienen. Gewapende particuliere beveiligers van het Nederlandse Specops Company escorteren schepen tegen forse bedragen veilig door de Golf van Aden heen. ‘Wij hebben geen Rambo’s of schietgrage dommekrachten in dienst,’ aldus CEO Marco van Hees van Specops Company en zijn compagnon CFO Mark Zuiderduijn. Specops is een particulier beveiligingsbedrijf dat sinds 2008 in vijftien landen actief is waaronder Congo, Irak, Pakistan en Afghanistan op het gebied van persoonsbeveiliging. Hun groep werknemers (een kleine zestig zzp’ers) bestaat uit: ex-militairen, agenten en commando’s die begrijpen dat zij zonder geweld een schip veilig door de Golf van Aden heen willen loodsen. Naar eigen zeggen hebben de particuliere beveiligers nog geen enkel schot hoeven lossen: ‘Een vuurgevecht kan namelijk traumatiserend zijn voor het personeel, maar ook voor de Somaliërs. Dat zijn ook mensen.’

Brief van een piraat

Een van de piraten waar Van Hees het over heeft, is Sayd Ali. In 2009 werd hij in Nederland met een viertal Somalische kompanen veroordeeld tot een gevangenisstraf van 5 jaar. Hun poging om het Antilliaanse schip Samanyolu te kapen mislukte jammerlijk. Hun skiff vloog in brand en de piraten lagen drie kwartier in zee. Ze werden door de Deense marine uit de zee gevist en aan Nederland uitgeleverd. Sayd Ali noemt zichzelf in een brief ‘een zogenaamde piraat’: ‘Bijna de helft van mijn bestaan leefde ik in oorlog. Ik heb veel familie verloren. De oorlog die op 2 januari in 1991 begon is tot op de dag vandaag niet gestopt. Er is een gevaarlijke generatie jongemannen opgegroeid, die niets anders kennen dan oorlog en iedereen heeft wapens. Er is geen veiligheid, geen staat en geen regering. Somalië is een paradijs voor criminelen. Als ik persoonlijk iemand zou doden, dan betaal ik bloedgeld aan zijn familie en is de zaak opgelost. In dorpjes is er geen water, stroom, voedsel, medicijnen of onderwijs voor kinderen. Er gaan nu meer mensen en kinderen dood van de honger dan aan ziekte of kogels.’

Het is dat totale gebrek aan perspectief in Somalië, die als voedingsbodem fungeert voor de massale piraterij. Of in ieder geval als verklaring wordt gegeven. Sinds 1991 is er geen centraal heersend gezag in het land. Verschillende stammen en clans bevechten elkaar. Aan de 4000 man tellende Oegandese vredesmacht heb je volgens Ali ook niets: ‘Als er wordt geschoten, verschuilen zij zich.’ Ondertussen krijgt de terroristische islamitische organisatie Al-Shabaab steeds meer voeten aan de grond en zijn er sharia-rechtbanken: ‘Als je een brood steelt, wordt jouw hand afgerukt. Als je een vrouw verkracht, dan word je gestenigd.’ De piraten respecteren de Al-Shabaab, maar blijven wel ver hun uit de buurt weet Ali, want stelen is volgens de islam verboden. Volgens hem zijn er geen legale manieren om aan de armoede te ontsnappen. Werk is er niet. Of je bent rijk of je bent straatarm. Een middenklasse bestaat niet: ‘Om geld te verdienen voor je gezin kun je voor een baas oorlog voeren tegen een andere clan. Of je richt met wat gewapende mannen een roadblock op. Iedere passerende auto of vrachtwagen moet 2 dollar betalen. Voetgangers 50 cent. Als je niet betaalt, riskeer je de dood.’

Afgeluisterd

In schril contrast staat het leven van de Specops-mannen. We spreken het strak in het pak gestoken tweetal in een hotel-restaurant van de welbekende toekan. Ze gaan ervan uit dat ze worden afgeluisterd en vinden uitgebreid telefoneren over hun zaken niet verstandig. Van Hees dient in de jaren negentig in Bosnië. Hij leert Zuijderwijn kennen via het wereldje van de private persoonsbeveiliging. Namen noemen ze niet, maar ‘alles buiten de Tweede Kamer’ deden ze. Rijke zakenlui, BN’ers en Van Hees speelde zelfs voor bodyguard in Zuid-Amerika. In 2008 worden zij benaderd door diverse rederijen of zij misschien schepen gewapend willen gaan beveiligen. De verzekeringspremie is namelijk zo duur dat het voor de reders goedkoper is om gewapende particuliere beveiligers in te huren. Hoewel de Hr. Ms. Tromp rond de Hoorn van Afrika patrouilleert, hebben de reders meer fiducie in beveiliging. Het kan namelijk wel uren duren voor het marinefregat ter plaatse is. Een probleem: in Nederland mogen beveiligingsbedrijven niet gewapend te werk te gaan. Daar moeten de mannen een foefje op bedenken.

Volgens piraat Sayd Ali is het kinderlijk eenvoudig is om een schip te kapen. Hij somt het boodschappenlijstje op: ‘Je hebt mannen met ballen nodig. Die kunnen schieten en doden als het moet. Verder wat AK47’s met vier magazijnen, dat zijn honderdtwintig kogels, een raketwerper, een granaat en een ladder van tien meter om het schip op te klimmen. En dadels natuurlijk. Daar kan een piraat wel een week op leven als het moet.’ Ali beweert dat ruim tachtig procent van de zeerovers vroeger visserman waren, de andere twintig procent zijn warlords uit Mogadishu: ‘Sommigen investeren in mensen om voor hun een schip te kapen. De reden dat vissers schepen kapen komt doordat Amerika, Azië en Europa illegaal bij ons vissen en er voor ons niets meer overblijft. Ik zweer op God dat het waar is. Hierdoor is de vissersplaats Hobyo nu veranderd in de piratenhoofdstad. Voor hun is het kapen van schepen even normaal geworden als vis vangen. Ze noemen het ‘op jacht gaan’. Als het je een keer lukt om een schip te kapen, hoef je namelijk nooit meer te werken. Piraten zijn helden in Somalië omdat ze veel geld verdienen en voor iedereen zorgen.’

Kapen

Deze Somalische piraten houden al een jaar of vijf de nautische wereld in hun greep door schip na schip te kapen en miljoenen dollars aan losgeld op te strijken. De meeste rederijen hoesten aanvankelijk zonder problemen de gevraagde miljoenen op om de bemanning, het schip en kostbare vracht vrij te kopen. Volgens cijfers van Het Piracy Reporting Centre van het International Maritime Bureau (IMB) daalt het afgelopen jaar het aantal (pogingen tot) kaping in de Golf van Aden bijna met de helft. Waren er in 2010 nog 219 pogingen en 49 gekaapte schepen, in 2011 zijn dit weliswaar 237 aanvallen, maar er vinden slechts 28 succesvolle kapingen plaats. Volgens het IMB is dit het gevolg van de anti-piraterijmissies waar ook Nederland sinds 2008 in EU- en NAVO-verband aan bijdraagt.

Dat nu bewezen is dat het piraterijprobleem op zijn retour is, is onjuist. Wel verplaatst het zich: het aantal incidenten in het Somalië Bassin (van 19 incidenten in 2008 tot 139 in 2010) en de Rode Zee (15 in 2009 en 25 in 2010) juist toe. En de strijd verhard. In 2010 worden er tien gijzelaars vermoord. In 2011 zijn dit er zeven. Vorige maand laten Somalische kapers na een half jaar een Britse vrouw vrij. Nadat haar familie 1,3 miljoen dollar aan losgeld betaald. Haar man overleefde de kaping niet. De Nederlandse marine belandt ook geregeld met hen in vuurgevechten. In 2011 komen daarbij twee kapers om. Afgelopen januari is het weer raak. Defensie kan niet uitsluiten dat er bij dit treffen wederom kapers om het leven zijn gekomen. Het piratenprobleem is dus verre van opgelost, maar verplaatst zich simpelweg. Soms letterlijk wanneer piraten niet alleen worden ontwapend en terug de zee op gestuurd (zoals vaak gebeurd), maar ook gearresteerd, uitgeleverd en vervolgd in bijvoorbeeld Nederland voor zeeroof.

Sayd weet nog hoe hij die bewuste dag eind 2008 zelf ‘op jacht ging’ om uiteindelijk in een Nederlandse gevangenis te belanden: ‘Zoals bij iedere jacht, nam ik afscheid van mijn familie. Want de kans is groot dat je het niet overleefd. De zee is gevaarlijk.’ Eenmaal op zee krijgen de mannen motorpech en ruzie. Ze zien veel boten voorbij varen, maar kunnen niets ondernemen. Na een paar dagen doelloos dobberen, weten ze de motor te repareren. Sayd Ali wil naar eigen zeggen terugvaren om een betere motor te nemen. Zijn collega’s zijn het hier niet mee eens: ‘We gaan niet terug zonder lege handen.’ Dan komt het Antilliaanse schip Samanyolu voorbij varen en lopen de verklaringen uiteen. De Somaliërs willen naar verluidt om hulp vragen, maar de bemanning ziet een raketwerper en schiet een SOS vuurpijl op het bootje af dat met honderdzestig liter brandstof in de fik vliegt: ‘We sprongen toen allemaal overboord. Die vijfenveertig minuten in zee waren de langste van mijn leven. We waren vierhonderd kilometer uit de Somalische kust, het zeewater was diep en als de haaien je niet opeten, zou de zee ons wel verslinden. Ik vroeg Allah om vergiffenis voor mijn daden. Maar het stond voor mij niet geschreven om daar dood te gaan.’ De Deense marine viste de mannen uit het water en droeg hen over aan Nederland: ‘Ik ben die Denen dankbaar en zal nooit vergeten dat ze het leven van mijn vrienden en dat van mij hebben gered.’ Niet lang hierna zit Sayd Ali in een Nederlandse gevangenis: ‘Ik mis mijn familie, maar ik heb bijna alles wat mijn hart begeerd, behalve een verblijfsvergunning. Mijn medegevangenen klagen vaak. Maar ik heb de oorlog overleefd en het is hier een hotel. Twaalf jaar van mijn leven sliep ik in een hut op de grond met alleen de zon als lamp. Een tv met zoveel kanalen zoals hier heb ik nooit gehad. In Somalië hebben alleen rijke mensen dat. Een wasmachine en een douche had ik nooit gezien. Thuis leefde ik soms wel een week op dadels. Hier krijg je elke dag stipt om twaalf en om vier uur eten. Ik heb niets te klagen.’

Hoewel er in de straffeloze Golf van Aden niemand is die op het werk van Specops Company toeziet, is piraten zomaar naar de zeebodem jagen er niet bij: ‘Dat het hongerige vissers betreft die geen andere uitweg zien dan een schip kapen, moet je met een korrel zout nemen. Piraten zijn goed uitgerust, hoor. Van het geld dat ze met kapingen binnenhalen kopen ze geavanceerde apparatuur. Satellietcommunicatie, granaatwerpers, camera’s en fototoestellen zijn standaard aan boord. Daar zit een goed georganiseerde criminele organisatie achter. Mocht hun boot na een treffen zinken, dan kunnen zij hun maten op zee of op het vasteland waarschuwen. Ze kunnen ook filmen wat er tijdens een aanval gebeurd en dit eventueel later in de publiciteit gebruiken. Daarom hebben wij ook bulletcams op onze helmen.’ Om een kaping te voorkomen is Specops weliswaar gewapend, maar: ‘Wij doen vooral aan ‘showing the force’. We staan met zijn allen in hetzelfde uniform aan dek met volautomatische wapens. Als er skiffjes (kleine wendbare motorbootjes. red.)in de buurt komen om te verkennen, zwaaien we vriendelijk. Meestal zwaaien de Somaliërs vriendelijk terug, omdat we dan even een lasertje op hen richten. Zij realiseren zich al snel dat ze geen schijn van kans maken. Ook die Somaliërs zitten niet te wachten op een vuurgevecht. Kan onze klant doorvaren en pakken ze de volgende onbeveiligde reder. Onbegrijpelijk dat er nog reders zijn die het erop wagen.’ Van Hees weet dat er Engelse bedrijven zijn waar veel Nederlanders voor werken die zelfs met houten geweren op de boeg staan te zwaaien om piraten af te schrikken, maar namen noemt hij niet. ‘Of dat ze met kapmessen klaar staan om enterende piraten neer te steken.’

Een niet onbelangrijke vraag is: hoe komen de Specops mannen eigenlijk aan hun wapens? Hier doen ze aanvankelijk nogal geheimzinnig over. Na lang doorvragen geeft Van Hees openheid van zaken: ‘Kijk, we zijn geen cowboys, maar we beveiligen gewapend in risicovol gebied. Lees: dat mag eigenlijk niet. Ik kom meestal vanuit de Seychellen of Malediven met de gear en de wapens aangevlogen. Bij Nederlandse reders varen we met bewapende patrouilleboten onder een Zuid-Afrikaanse vlag naast het schip mee. Zo omzeilen we het Nederlandse verbod. Buitenlandse reders moeten zelf een wapenvergunning aanvragen. Wij helpen hen bij die aanvraag. Die wapenvergunning komt dan op naam van onze jongens te staan. Het is een legale manier, maar defensie is er niet helemaal blij mee.’ Oude kalasjnikovs kopen in de havens van Jemen of Djibouti doet Specops niet. ‘Dat gebeurt vaak. Die worden dan illegaal aan boord gesmokkeld. Wij werken alleen de nieuwste van de nieuwste machinegeweren.’ En oefenen met scherp doen ze in Servië en Zuid-Afrika.

Minister Hans Hillen van Defensie geeft de Koninklijke Marine vorige maand de opdracht om zo’n vijftig tot honderd kwetsbare schepen die onder de Nederlandse vlag varen te beschermen en de kosten hiervoor te verlagen. Want de particuliere beveiligingsbedrijven die voor forse bedragen reders -gewapend- beveiligen tegen aanvallen van Somalische piraten, zijn hem al lange tijd een doorn in het oog. Gewapende bescherming van de commerciële zeevaart vind hij een taak van de krijgsmacht. Die bui zagen de mannen van Specops Company al hangen. Om de regels voor beveiligingsbedrijven in Nederland te omzeilen, opereren zij gemakshalve vanuit het buitenland met een kantoor in Zuid-Afrika en in de Seychellen: ‘We hebben van hogerhand het advies gekregen om vooral bij het ministerie van Buitenlandse Zaken weg te blijven. Dat zou ons alleen maar extra gedoe opleveren.’ Uit een uitzending van Reporter afgelopen februari 2013 blijkt waarom. Volgens Reporter heeft Van Hees een strafblad. Hij overtrad de Wet Wapens en Munitie, maakte zich schuldig aan drugsbezit en een woninginbraak en zou derhalve nooit door de screening heen komen. Maar omdat Specops alleen in het buitenland werkt, hoefde het bedrijf volgens de huidige regels geen vergunning aan te vragen.

Begin april maakt het kabinet bekend dat de antipiraterijmissie zal worden uitgebreid. Criminele piratennetwerken op het vasteland zullen nu ook worden aangepakt. Wapendepots, boten en brandstoftanks zullen vanuit de lucht en vanaf marineschepen worden bestookt en onschadelijk gemaakt.

In Buitenhof zegt Hillen dat het Nederlandse machtsvertoon voor de kust en straks ook in Somalië bedoeld is ‘om te laten zien dat je ertoe doet.’

Het hoofdcommentaar van NRC wijst erop dat dit tot escalatie en slachtoffers kan leiden en pleit ervoor om de oorzaken van piraterij, namelijk onderontwikkeling en het gebrek aan stabiliteit in het land aan te pakken. De inmiddels demissionair premier Rutte laat weten dat het uitgesloten is dat Nederlandse militairen aan wal gaan in Somalië om piratennesten uit te schakelen: ‘Er zal geen sprake zijn van boots on the ground en de inzet moet altijd proportioneel zijn.’

Volgens de advocaat van de Somalische piraten Willem Jan Ausma, is dit plan ook het zoveelste voorbeeld van dweilen met de kraan open: ‘Er is een onuitputtelijke voorraad van potentiële piraten. Pas als de situatie in Somalië zelf stabiliseert, zal daar verandering in komen.’

Ondertussen is er een bijkomend voordeel van Sayd Ali’s gevangenneming: hij krijgt misschien asiel. Zo is er toch kans op meer welvaart voor de piraat. Ook de andere vier Somalische piraten hebben een aanvraag gedaan voor een verblijfsvergunning. Volgens hoogleraar international strafrecht Geert Jan-Knoops kunnen en mogen de piraten vanwege de onveilige situatie in Somalië, ondanks hun veroordeling, niet worden uitgezet. Ali zit nu op Nederlandse les: ‘En ik zal ervoor vechten om na mijn straf in Nederland te mogen blijven. Mijn droom is om ook mijn familie hiernaartoe te kunnen halen. Mijn vrijheid heb ik pas nodig pas als ik de taal spreek en de Nederlandse cultuur ken. Wat moet ik in Somalië doen? Schepen kapen? Ik heb geen andere keuze. Hier kan ik leren, werken en misschien als ik later terugga naar Somalië, kan ik mijn mensen helpen.’

Naschrift: Na de Reporter uitzending heeft Marco van Hees zijn functie als CEO van Specops Company neergelegd en zichzelf volledig uit het bedrijf terug getrokken. Van Hees overweegt gerechtelijke stappen tegen Reporter wegens smaad en laster.

‘Piraterij is nog steeds een niet te onderschatten factor voor reders.’ Dat zegt Karin Orsel, voorzitter van de Koninklijke Vereniging van Nederlandse Reders KVNR in een Forum-artikel dat maandag verschijnt. Het Internationaal Maritiem Bureau (IMB) van de Internationale Kamer van Koophandel (ICC) stelde woensdag juist dat de bedreiging voor scheepvaart door piraterij is afgenomen.

Raketaanval

Volgens het Internationaal Maritiem Bureau heeft de piraterijdreiging voor de internationale scheepvaart haar laagste punt bereikt in 22 jaar. Het Bureau registreerde vorig jaar 180 gevallen, in 2016 waren dat er 191. Bij aanvallen in 2017 werden drie bemanningsleden gedood, raakten er zes gewond en er werden 91 zeelieden gegijzeld. De Golf van Guinee en de kust van Nigeria zijn het meest gevaarlijk, zegt het IMB. In de beruchte wateren voor de Somalische kust wateren, waar koopvaardijschepen werden beschermd door NAVO-marineschepen, waren negen aanvallen van piraten. Daaronder een raketaanval.

'Golfbeweging'

‘Piraten zijn natuurlijk niet gek’, zegt Orsel in het Forum-artikel. ‘Ze verplaatsen hun werkgebied als er marine-bescherming is. Zodra de marine weg is, gaan ze weer in hun oude regio verder. De afgelopen week heb ik toch al weer drie of vier meldingen van piraterij gekregen. Je ziet dat er een ook soort golfbeweging is. Als het orkaan- en tornadoseizoen begint, neemt piraterij af. Daarna laait het weer op.’

Geen Rambo's

De reders vragen al jaren om toestemming voor het inhuren van private beveiligers aan boord. De Nederlandse regering wilde daar tot nu toe niet aan omdat zij het geweldsmonopolie bij de marine willen houden. Volgende maand praat de Tweede Kamer echter over een wet om die beveiligers wél toe te staan. ‘Wij zitten echt niet te wachten op een groep Rambo’s aan boord’, aldus Orsel, tevens ceo van rederij MF Shipping Group. ‘Maar het gevolg van de huidige situatie is dat reders besluiten sommige routes niet te varen. Ze doen bepaalde havens niet aan of nemen een omweg, met alle kosten van dien. Wij zijn het enige land in Europa dat nog niet zo’n regeling voor private beschermers heeft. En dat maakt varen onder de Nederlandse vlag ook weer iets minder aantrekkelijk.’